برگزاری نشست تخصصی:

درس آموخته های مدیریت حوادث و بلایای طبیعی با تاکید بر سیل های اخیر

نشست تخصصی درس آموخته های مدیریت حوادث و بلایای طبیعی با تاکید بر سیل های اخیر، با حضور جمعی از اساتید، صاحبنظران دانشگاهی و مسوولین اجرایی حوزه سلامت در حوادث و بلایا در روز یکشنبه 8 اریبهشت ماه 1398 از ساعت 9 صبح در سالن فارابی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی برگزار شد.

نشست تخصصی درس آموخته های مدیریت حوادث و بلایای طبیعی با تاکید بر سیل های اخیر، با حضور جمعی از اساتید، صاحبنظران دانشگاهی و مسوولین اجرایی حوزه سلامت در حوادث و بلایا در روز یکشنبه 8 اریبهشت ماه 1398 از ساعت 9 صبح در سالن فارابی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی برگزار شد.

این نشست که از سلسله برنامه های تخصصی ترجمان دانش این دانشگاه می باشد، به همت گروه آموزشی و مرکز تحقیقات سلامت در حوادث و بلایا و با مشارکت گروه رفاه اجتماعی و گروه مددکاری اجتماعی تشکیل شد.

در ابتدا دکتر آمنه ستاره فروزان مدیر توسعه و ارزیابی تحقیقات حوزه معاونت تحقیقات و فناوری این دانشگاه با اشاره به هدف انتقال دانش و تجربه حاصل از پژوهش و بررسی در نظام سلامت گفت: در این مجموعه برنامه ها قرار است این موضوع مورد نظر باشد که مطالعات، بررسی ها و پژوهش های صورت گرفته در حوزه سلامت، تا چه اندازه در ارائه خدمات سلامت و ارتقای سلامت مردم موثر بوده است.

دکتر مسعود عرب، رییس دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، نیز با بیان خیر مقدم به مدعوین و مهمانان، خاطر نشان کرد که اجرای جلسات ترجمان دانش به عنوان یک رویه در این دانشگاه برگزار می شود و برگزاری نشست حاضر با موضوع مدیریت خطر حوادث و بلایا، با توجه به اینکه کشور ما همواره آبستن حوادث و بلایای طبیعی متنوعی است، بسیار ارزشمند تلقی می شود. وی افزود: ما در این دانشگاه که در حوزه های مختلفی از جمله سلامت روانی، رفاه اجتماعی و بهزیستی و توانبخشی پس از رخداد حوادث و بلایا نقش دارد، به عنوان جزء کوچکی در مسیر تدوین پروتکل ها و ارائه خدمات درخدمت جامعه هستیم.

در بخش نخست برنامه، دکتر حمید رضا خانکه، مدیر گروه و رییس مرکز تحقیقات سلامت در حوادث و بلایا که به عنوان دبیر علمی نظارت بر این نشست تخصصی را بر عهده داشت، به ارائه سخنرانی با موضوع جنبه های اجتماعی حوادث و بلایا در نظام سلامت در خصوص سیل 1398 پرداخت. وی در خصوص شیوه مدیریت خطر بلایای اخیر کشور گفت: در مدیریت خطر بلایا در ایران، به ابعاد اجتماعی کمتر توجه شده است؛ درحالیکه امروزه تعریف Disaster به سمت ابعاد اجتماعی سوق پیدا کرده و گفته می شود هر وقت جامعه نتواند عملکردهای طبیعی خود را ادامه دهد با Disaster مواجه شده است. Disaster از نظر اجتماعی یک عدم عدالت و یک وحشت اجتماعی است.

ایشان با اشاره به اینکه حداقل 50 درصد از وسعت کشور در معرض سیل و 93 درصد آن در معرض زلزله قرار دارد گفت: ما نمی توانیم مواجهه با مخاطرات را به طور کامل حذف کنیم اما می توانیم مواجهه را کاهش دهیم. با تجاوز به حریم طبیعت و ساخت و سازهایی که مبتنی بر ارزیابی مخاطرات نباشد، این مواجهه را افزایش می دهیم. وی همچنین آسیب پذیری در بعد اجتماعی را مهمترین بعد آسیب پذیری عنوان کرد و افزود: بعد از رخداد سیل، علاوه بر ضرورت کنترل طغیان بیماری های منتقله از طریق آب، مشکلات روانی-اجتماعی که به دنبال سیل و از دست دادن مایملک و معیشت افراد تحت تاثیر بوجود می آید، از مهمترین آسیب هایی است که باید مورد توجه و مراقبت قرار گیرد.

دکتر خانکه با بیان این نکته که نظام جمهوری اسلامی برای پاسخ به رخداد سیل های اخیر تمام دارایی اش را درمیانه گذاشت، افزود: علیرغم برخی از شایعه هایی که وقوع سیل های ایران را به پدیده هارپ ارتباط می دهد، باید توجه نمود که تاکنون پدیده های جوی توسط بشر قابل دستکاری نبوده است و اگر چنین بود خسارت بزرگ اقتصادی حاصل از بلایای طبیعی در آمریکا طی 2 سال اخیر ایجاد نمی شد. وی با تشریح روند بلایای طبیعی طی 50 سال اخیر در دنیا گفت: از سال 1970 تاکنون عمدتا حوادث مرتبط با آب و هوا به وقوع پیوسته است و اگرچه قبلا بیشترین دغدغه ما زلزله بود، در حال حاضر به دلیل تغییرات اقلیم، بلایای مرتبط با آب و هوا دغدغه بزرگتر و مهمتری برای کشور محسوب می شود.

در ادامه نشست دکتر بهنام سعیدی، معاون سازمان مدیریت بحران کشور به تجارب حاصل از سیل های اخیر اشاره کرد و گفت: یک معضل اصلی ما در مدیریت بحران، فضای مجازی است. وقتی مخاطره ای اتفاق می افتد برخی از عوامل داخلی از سر دلسوزی و به منظور جلب حمایت حاکمیت و مسوولین، اقدام به انتشار اخبار و تهیه کلیپ می کنند که بعضا این موارد با واقعیت موجود منطبق نیست و به ابعاد  مشکلات بحران دامن می زند. عناد شبکه های خارجی و بیگانه در این میان نیز بر کسی پوشیده نیست و این دسته با وجود گسترش شبکه های اجتماعی، تلاش می کنند از این طریق به نظام ضربه بزنند. از طرف دیگر، عده ای که در دامن این جامعه و نظام پرورش یافته و به سلبریتی تبدیل شده اند، علیه مصلحت نظام رفتار می کنند. حال آنکه انتقاد باید دلسوزانه و صادقانه باشد. نکته دیگر این است که در زمان رخداد بحران نباید افراد به تسویه حساب های سیاسی بپردازند.

وی افزود عامل مهم دیگر فقدان مرجعیت در فضای مجازی است. مرجعی که تمامی اخبار و اطلاعات را رصد کند و به انشار صحیح آن بپردازد. نباید فراموش کرد که ضروری است ما ضریب اعتماد مردم به رسانه ملی را افزایش دهیم.

در این نشست دکتر حسین راغفر، اقتصاد دان و عضو هیات علمی دانشگاه الزهرا و دکتر سعید مدنی، پژوهشگر و جامعه شناس، نیز تجارب خود را در این خصوص به اشتراک گذاشتند. دکتر مدنی تاکید کرد که خدمت رسانی به مردم در حوزه مدیریت بحران باید متناسب با شرایط جامعه، ویژگی ها و فرهنگ جامعه آسیب دیده باشد. وی گفت: اصلاحات مدیریت بحران نیازمند پذیرش مداخله جامعه مدنی است که لازمه آن تغییر رویکرد مدیریت بحران کشور است. به این منظور مشارکت دادن جامعه محلی در برنامه ریزی، تصمیم گیری و مداخله، رویکرد قابلیت محور بودن و تاکید بر توانمندی های قبل از بحران و بعد از بحران باید مورد توجه قرار گیرد.

دکتر احمد حاجبی، مدیر کل دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، نیز به تشریح اقدامات و حمایت های سلامت روانی برای جامعه تحت تاثیر بلایا پرداخت و گفت: این فعالیت ها از دهه هفتاد به صورت جدی آغاز شده است و اوج آن مربوط به بعد از زلزله بم بوده است که در این خصوص همواره قدردان زحمات آقای دکتر یاسمی هستیم. وی با اشاره به اینکه در حوزه سلامت روان بعد از بلایا، مداخلات به صورت فعال (Active) انجام می شود گفت: ما در روزها و هفته های اول بعد از رخداد بلایا، به غربالگری افراد می پردازیم و حداقل موارد تجویز دارو را داریم. فقط در مواردی دارو تجویز می شود که فردی دارای زمینه بیماری روانی باشد.

وی به بیان اصول مداخلات روانشناختی در بلایا پرداخت و افزود: اعتقاد ما به کار گروهی است و نه انفرادی. اصل دیگر مشارکت مردمی است و ضروری است ما تاب آوری روانی مردم را افزایش دهیم و آنها را توانمند کنیم.

دکتر حاجبی با اشاره به این موضوع که ما تاکنون تجربه ای مشابه سیل اخیر نداشته ایم، تفاوت های مشکلات روانشناختی بین دو مخاطره مهم کشورمان، سیل و زلزله، را بیان کرد و گفت: معمولا بعد از زلزله که معمولا تلفات جانی وجود دارد، 2 واکنش مهم مشاهده می شود: واکنش سوگ و احساس گناه. از سوی دیگر، بخش قابل توجهی از مایملک افراد قابل بازیابی است و مثلا افراد مایلند چادر خود را در محل منزل آسیب دیده مستقر کنند و اندک اندک وسایل خود را از زیر آوار خارج کنند. اما بعد از سیل بویژه اگر تلفات جانی نداشته باشیم، واکنش اصلی افراد، واکنش خشم است. معمولا مایملک و معیشت افراد از دست رفته است و افراد از یک طرف احساس می کنند که نظام موظف است خسارات شان را جبران کنند. یعنی بعد از سیل برخلاف زلزله، منطق بیشتر از احساس حاکم است و لذا افراد بیشتر نیازمند مدیریت و کنترل خشم هستند. بنابراین، مداخلات روانشناختی بعد از زلزله و سیل کاملا متفاوت و تخصصی است.

دکتر آرش میراب زاده، عضو هیات علمی و معاون آموزشی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، نیز درخصوص مداخلات روانی به این نکته اشاره کرد که برای مدیریت بحران در حوزه های مختلف، صرفا تعهد کافی نیست. ما بعد از حوادث و بلایا شاهد هستیم که بسیاری از نیروها و مردم متعهد هستند و تمایل دارند خدمات را به مردم آسیب دیده ارائه دهند ولی تخصص کافی ندارند. لذا تعهد بدون تخصص کافی نیست. ایشان تاکید کرد که علاوه بر اهمیت نیازسنجی به منظور ارائه خدمات، ضروری است از تجارب افراد نیز استفاده شود. در غیر اینصورت، افراد صاحب تجربه دلسرد می شوند و کناره می گیرند و تجارب ارزشمندشان به کار گرفته نمی شود.

در بخش پایانی، مجتبی خالدی، سخنگوی سازمان اورژانس کشور، به ارائه گزارشی از عملکرد این سازمان در مواجهه با سیل اخیر پرداخت و نقاط قوت و ضعف موجود را تشریح کرد. وی گفت: مدیریت واحد با نظارت محوریت مرکز هدایت عملیات (EOC) وزارت بهداشت، در سطوح بالا به خوبی اتفاق افتاده ولی همچنان در فیلد این تغییر ایجاد نشده است. هشدار زودهنگام نیز بیشتر در سطح مدیریتی است و باید تا سطح بهورز گسترش یابد. وی کمبود لجستیک وزارت بهداشت برای پاسخ به بلایا و فوریت ها را یکی از مشکلات موجود عنوان کرد و یادآور شد که تمرین باید به کرات انجام شود و آموزش به مردم و مسوولین الزامی است.

دکتر مهرداد فرخی، استاد گروه و مرکز تحقیقات سلامت در حوادث و بلایا، ضمن جمع بندی سخنرانی های ارائه شده گفت: از زمان وقوع سیل تاکنون بارها شنیده ایم که مسوولین گفته اند این سیل منافع بسیاری را عاید  کشور کرده است. مثلا وزیری اعلام کرد 5/2 میلیارد دلار سود کرده ایم. از نظر اصول ارتباطات خطر، که در جامعه و مدیریت خطر بلایا در کشورمان مغفول مانده است، باید توجه داشته باشیم که بیان این اخبار به فاصله کوتاهی از رخدادی که بیش از 50 کشته و به طور مستقیم 3 میلیون نفر تحت تاثیر (Affected) به دنبال داشته است، صحیح نیست. البته اگر سیل مطابق روال طبیعی و بدون دستکاری های انسان ساخت جاری شود، می تواند منافع زیادی را به دنبال داشته باشد، ولی اطلاع رسانی در خصوص این منافع نیز اگر مطابق اصول نباشد، می تواند پیامدهای منفی به دنبال داشته باشد و حصول این منافع را نیز زیر سووال ببرد.

ایشان با تذکر به افرادی که در یک نشست علمی به جانبداری های سیاسی می پردازند تاکید کرد: این موضوع که برخی از هر فرصتی برای پرداختن به منویات شخصی خود استفاده می کنند، صحیح نیست. به عنوان مثال استعاره از سیل اقتصادی در یک گردهمایی علمی که قرار است که مشکلات مطرح، راهکارها ارائه و چاره اندیشی شود، صحیح نیست.

دکتر فرخی به برخی از تناقضاتی که در این نشست مطرح شده بود اشاره کرد و گفت: عده ای معتقدند که مدیریت خطر بلایا و بویژه فاز پاسخ باید به صورت متمرکز (Centralized Management System) باشد و برخی دیگر عنوان کردند که باید کاملا متکی و متناسب با شرایط هر منطقه و به صورت غیر متمرکز، محلی و لوکال انجام پذیرد. این تناقضات می تواند برای دانشجویان چالشی برای طراحی مطالعه و بررسی های بیشتر باشد؛ چراکه از جامعه آکادمیک انتظار می رود که به این تناقضات پاسخ دهند.

در پایان دکتر حمید رضا خانکه به جمع بندی نظرات پرداخت و گفت: امروزه مدیریت خطر حوادث و بلایا باید با رویکرد اجتماعی مورد توجه قرار بگیرد و یک حادثه فقط شامل آسیب های فیزیکی نیست. عوامل و فاکتور های اجتماعی نظیر گروه سنی، میزان درآمد، فرایند و نحوه توزیع ثروت، آموزش، فساد و..زمینه سازهای بحران  بوده  و از طرفی بحران ها هم عامل ایجاد مشکلات و اختلالات اجتماعی می شوند. بنابراین عدم توزیع منابع، در نظر نگرفتن گروه های آسیب پذیر، در نظر نگرفتن فرهنگ و عرف های اجتماعی، عدم مدیریت بحران واحد و موثر و عدم مداخلات با برنامه می‌تواند آسیب پذیری ما را افزایش داده و تاثیر وقوع حوادث را در ابعاد اجتماعی تشدید کند.

ایشان با اشاره به اینکه سابقه و تاریخ قانون مدیریت بحران در کشور ما به زمان  ناصر الدین شاه برمی گردد گفت: در حال حاضر قانون مدیریت بحران ما چندین سال است که درگیر چالشهای سیاسی است و همچنان از مجلس بیرون نیامده است و مدیریت بحران در حال حاضر عملا بدون قانون مدیریت می‌شود. وظیفه جامعه علمی نقد منصفانه مستند به شواهد علمی و البته  ارائه راهکار، مدل، برنامه و راه حل پیشنهادی برای اصلاح و ارتقا امور است. خوشبختانه ما در زمانی هستیم که گوش شنوا وجود دارد، مسئولین و سیاستگزارن حساس و مستعد هستند. ما چندین سال است که پیگیر هستیم که مدیریت بحران باید زیر نظر عالی ترین مقام اجرایی باشد، چون ساختار مدیریت کشور ما ساختاری عمودی است و مدیریت ایالتی نداریم. اخیرا در مجلس فراکسیون مدیریت خطر بلایا شکل گرفته است. این اتفاق، محصول سالها چانه زنی، کار علمی و تداوم و استمرار یک خواسته به حق و علمی بوده است. لازم است در مجلس کمیسیونی به این نام شکل بگیرد و فرایند توسعه قانونی را تسهیل کند. از طرفی، دانشگاه ها موظف به تولیدات کاربردی علمی در این زمینه در جهت توسعه پایدار هستند. تولید مستنداتی مثل نقشه خطر ملی، سامانه پاسخ ملی و برنامه مدیریت خطر بیمارستانی با محوریت این مرکز تحقیقات و دانشگاه و به کمک کلیه نخبگان صورت گرفته است و البته کار های زیادی باید با مشارکت نخبگان صورت گیرد. توجه به جنبه های اجتماعی و روانی حوادث و تدوین مدل های کاربردی از ضروریات اصلی است.

 دبیر علمی برنامه با اشاره به وجود مشکلی به نام  VIP Syndrome  یا ازدحام حضور مسئولین در محل حادثه گفت: در کشور ما حضور  مدیران ارشد در زمان حادثه به عنوان یک ارزش شناخته شده و این یکی از مشکلات مهمی است که باید درصدد مرتفع کردن آن باشیم. در دنیا، در الگوهای مدیریت بحران، حضور مدیران ارشد در زمان حادثه به جز در شرایط خاص توصیه نمی شود و باید حادثه توسط مدیر محلی تا حد امکان با استفاده از منابع محلی و با حمایت مدیریت ارشد مدیریت شود. ولی در کشور ما اگر آن مدیر مهم به محل وقوع حادثه نرود در آینده مورد اتهام قرار میکیرد.

وی با تاکید بر ضرورت پرهیز از فلج کردن مردم در مراحل پاسخ و بازیابی، افزود: مورد دیگر این است که هر جای دنیا که بحرانی رخ بدهد فردای آن روز مردم با مشارکت هم شروع به بازسازی میکنند اما مردم ما وابسته به کمک ها و حمایت های دولتی هستند و نقش زیادی برای خود قائل نیستند. مردم باید در تمام مراحل مدیریت خطر بلایا از پیشگیری تا آمادگی پاسخ و بازیابی حضور فعال داشته و سازمان های مردم نهاد با جلب و ارتقا اعتماد اجتماعی، مشارکت مردم را تضمین نمایند. البته این نافی نقش برجسته حاکمیت در مدیریت خطر نیست. لازم است دولت نیز با تعیین معاون ریاست جمهوری به عنوان رییس سازمان مدیریت بحران، تخصیص منابع کافی، نظارت بر برنامه های توسعه ای و  محافظت از فضای سبز محیط زیست، مدیریت علمی آب و رودخانه ها نظارت بر استاندارد های ساخت و ساز و... نقش حکمرانی خود را ایفا نماید.

1398/02/09  -  ١٠:٤١ / شماره خبر : ١٤٢١٠ / تعداد نمایش : 1111